Henk, H.M, van Randwijk (1909 – 1966) was een man met een vurige tong en gif in de pen. Hij verfoeide de wegkijkende massa in de Tweede Wereldoorlog, sneerde over het Nederlandse optreden in Indië en haalde anderszins veel en velen over de hekel.
Maar gek was hij – volgens de communis opinio – niet. En toch werd Van Randwijk zo genoemd nadat hij had gewezen op het “van de SS afgekeken” sadisme waaraan sommige foute landgenoten na de bevrijding ten prooi vielen. Zij die eerder wegkeken, ranselden er nu in de interneringskampen vrijmoedig op los. Wraak won het van beschaving.
Volslagen gek
“Wij dringen er bij de regering op aan snelle maatregelen te nemen om aan deze wantoestanden een einde te maken”, schreef de verzetsman, journalist, schrijver, dichter en dwarsdenker. Dat was in september 1945 in Vrij Nederland, het illegale blad dat hij gedurende de oorlog overeind had gehouden en waarvan hij vervolgens de eerste hoofdredacteur was.
“Gek bent U! Volslagen gek”, zo reageerden brievenschrijvers. Van Randwijk kreeg steun van Willem Schermerhorn. De premier sprak op zijn beurt over Gestapo-methoden.
(Lees hierover elders bij de Taal van Twan in ‘Er hangt nog menig Duitsch geintje’.)
In de schaduw
Gerard Mulder en Paul Koedijk schreven eind jaren tachtig een vuistdikke biografie over Van Randwijk, die in het verzet de schuilnaam Sjoerd van Vliet gebruikte. Zelf publiceerde de voormalige onderwijzer ook, volop.
Een van zijn boeken wordt nu uit de vergetelheid gehaald door historicus Peter Bak. ‘In de schaduw van gisteren’ is de bundeling van een serie verhalen die Van Randwijk tussen 1960 en 1965 schreef voor het Algemeen Handelsblad. Tachtig lange stukken, alle gewijd aan de oorlog. Bak stipt er een aantal aan en voorziet ze van een context waarin de geschiedenis én de persoon kleur krijgen. Hij roept herinneringen op. Bijvoorbeeld aan een van de eerste concrete getuigenissen van de Holocaust die Nederland bereikten, in maart 1943, in het Duits opgesteld.
Kippenhok
Die getuigenis was bedoeld voor het nog jonge verzetsblad Trouw. Een medewerker vertaalde het epos en viel van zijn stoel. Zoveel wreed- en verdorvenheid, te ongeloofwaardig. Het stuk ging niet naar de illegale pers, maar belandde onder de dakpannen van een kippenhok in de Achterhoek, in Sinderen.
Auteur Bak was eerder in dienst bij en promoveerde met een proefschrift over Trouw, het blad dat in de oorlog werd opgericht door medewerkers van Vrij Nederland (onder wie Wim Speelman en Gesina van der Molen). Zij waren Van Randwijk om meerdere redenen, waaronder diens kritiek op het kapitalisme, volstrekt beu. Ook die droeve tweestrijd komt aan bod in Baks boek ‘Een volk dat voor tirannen zwicht…’.
Wensdenker
‘In de schaduw van gisteren’ was de getuigenis van een wereldverbeteraar, constateert de auteur, van een veeleisende wensdenker “die wist dat de hoop op een betere wereld een illusie was omdat het gros van de mensheid het leven van alledag wenste te leven”.
‘Een volk dat voor tirannen zwicht…’ van Peter Bak verscheen op 2 mei. Uitgeverij Eburon, 240 pagina’s, € 24,90.