Het is alweer even geleden dat ik in de Haagse Frederikkazerne te gast was vanwege het onderzoek naar de Van Imhoff, het Nederlandse schip dat door Japanse bommen naar de bodem ging. Op 19 januari 1942 kwamen 411 van de 477 ‘passagiers’ om het leven.
Die passagiers zaten bepaald niet vrijwillig aan boord. Het ging om geïnterneerde Duitsers, uit Indië weggevoerd omdat ze bij een Japanse invasie de vijand van dienst konden zijn. De Nederlandse bemanning van de Van Imhoff en de bewakers van het KNIL vertrokken na de aanval met de reddingsboten. Ze lieten de geïnterneerden aan hun lot over.
In de jaren zestig van de vorige eeuw maakte Dick Verkijk een documentaire over de gebeurtenissen. Zijn werkgever, de VARA, zond die op vingerwijzing van de regering nooit uit. “Een van de grootste doofpotaffaires uit de Nederlandse geschiedenis”, constateerde Verkijks collega Koos Postema. Hij presenteerde in 2017 een verlaat (BNN)VARA-drieluik over ondergang en censuur.
Lacunes
Het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) onderzoekt momenteel ‘de lacunes’ in deze geschiedenis. Ik was te gast vanwege De Strafkolonie.
In mijn boek uit 2006 volg ik 146 Indische NSB’ers die enkele dagen na de ondergang van de Van Imhoff werden verscheept. De gezagvoerder van de Tjisadane kreeg van hogerhand de opdracht om bij Japanse dreiging zijn schip zelf tot zinken te brengen, zonder zich daarbij om de geïnterneerden te bekommeren.
Walter Spies
Onlangs stuitte ik in mijn oude woonplaats Berlijn op twee schilderijen van Walter Spies, de in Bali woonachtige Duitse kunstenaar, een van de onfortuinlijken van de Van Imhoff. Bij plaats van overlijden vermeldde museum Neue Nationalgalerie: 1942 Indischer Ozean.
Schilder/schrijver Spies was het grote voorbeeld van de jongste geïnterneerde op de Tjisadane, Rolf Breier, een tiener nog bij zijn verscheping vanuit Indië naar Suriname, naar kamp Jodensavanne. De Surinamers noemden hem Pkin Boy, kleine jongen. Breier was toen al een begenadigd tekenaar. Enkele van zijn tekeningen sieren De Strafkolonie.
Breier kon bovendien zijn verhaal nog met mij delen. In tegenstelling tot de Van Imhoff bleef een Japanse aanval op de Tjisadane uit. Van de 146 gevangenen kwamen er in het kamp in de Surinaamse jungle acht om het leven, twee van hen werden door Nederlandse mariniers geëxecuteerd.
*Walter Spies: Das Karussell (1922)
Meer weten over het onderzoek naar de Van Imhoff? Hier kom je bij de website van het NIMH.
Lees hier een eerdere blog over de Van Imhoff.