Slot van het drieluik
over een veroordeelde
Vughtse miljonairszoon,
componist en journalist.
Het onderzoek naar deze
brisante zaak werd mede
mogelijk gemaakt door het
Steunfonds Freelance    
Journalisten.

 

 

 

 

 

23. De veroordeling

1ste dossier
zoekgeraakt!!
Frans van Amelsvoort maakt ook notities over de uitgelekte processen verbaal. Hij verwijst bovendien naar Willems complete dossier dat in het ladeblok van mr. Serraris is verdwenen.
Voorzitter Van Leeuwen zegt tijdens de zitting van 30 november: “Inderdaad zijn er stukken vermist geweest. Maar het tribunaal gelooft niet dat hier opzet in het spel was. In elk geval kan men gerust zijn, ze zijn allen terechtgekomen en het eenige gevolg is geweest, dat de berechting er eenigszins door is vertraagd”. Hij benadrukt nog eens dat “geen politieke zaak de gemoederen in Vught zóo in beroering heeft gebracht”.
Willems NSB-lidmaatschap doet er voor het tribunaal niet meer toe. Hij heeft het tijdig opgezegd – ruim voor de oorlog, in 1936. De aanklacht draait om het verlenen van steun aan de vijand, vooral met zijn verhalen in de krant. Wat hem verder ten laste wordt gelegd? Aanmelding bij en propaganda voor de Kultuurkamer. En: vriendschappelijke omgang met de Duitsers, met name met majoor Wolk.

Ook overste Erich von Brückner was kennelijk een goede bekende. Waarom zou die anders vanuit de Kaukasus per brief bij hem informeren naar het welzijn van de Van Beuningens, zijn dochter Juliette – “meine kleine Freundin” – in het bijzonder?
Advocaat Adelmeijer voert een verweer dat anderhalf uur duurt. Zijn cliënt keek bij het schrijven “door een Fransche bril”, betoogt de raadsman. De naam van maarschalk Pétain laat hij achterwege. “Verdachte is schuldig door nalatigheid, doch niet desbewust.”
Het haalt niets uit. Evenmin als de getuigenissen dat Willem zijn contacten met Wolk gebruikte om zijn moeder en anderen van ellende te vrijwaren, dat hij geen mens heeft verraden.
Het tribunaal veroordeelt hem tot een internering van tien maanden met aftrek van voorarrest, een verbod op de uitoefening van zijn beroepen als muziekpedagoog en journalist, ontzegging van het kiesrecht gedurende tien jaar en een boete van honderdduizend gulden, naar de portemonnee van vandaag vertaald ruim zeshonderdduizend euro.

 

24. Goebbels, een kastijding

“Journalist krijgt zware boete”, kopt Het Vrije Volk, de sociaaldemocratische krant, enkele dagen later. Andere dagbladen kiezen voor eenzelfde accent. In de strafmaat valt de honderdduizend gulden het meest op. Niet de aanklacht, maar het vermogen van de Van Beuningens lijkt een rol te hebben gespeeld.
Mr. Van Leeuwen voegt er straffe woorden over Willems journalistieke werk aan toe. “Max Blokzijl kan het U niet verbeteren en Göbbels kon het geschreven hebben”, zo citeert De Volkskrant hem. Eerstgenoemde is Nederlands beruchtste NSB-propagandist, dan al ter dood veroordeeld, later geëxecuteerd. En Göbbels kennen we beter als Joseph Goebbels, Hitlers minister van propaganda, die zelfmoord pleegde.
De kastijding komt aan. Enkele maanden na Willems vrijlating schrijft zijn moeder een brief aan minister van Justitie Kolfschoten: “Aan die tien maanden internering is niets meer te doen, die heeft hij uitgezeten. Blijft echter de geweldige blaam op zijn naam doordat de voorzitter hem vergeleken heeft met Max Blokzijl en Göbbels.”
Zij, haar echtgenoot en haar zoon, ze zullen voor hun reputatie en hun geld strijden. “Mijn man en ik hebben de raad gekregen de heele zaak aan een advocaat van groot formaat uit ‘t noorden te geven om uit de dorpspolitiek te komen. Ook overweegt mijn man het uitgeven van een brochure waarin alles van a tot z is beschreven.”
De brochure blijft achterwege. En het duurt tot eind jaren veertig, maar die advocaat van formaat komt er, al is het er eentje uit Vught. Mr. Maan Sassen, dan net gewezen minister van Overzeese Gebiedsdelen, geacht en invloedrijk. In de oorlog is hij, met andere notabelen, door de Duitsers als gijzelaar vastgehouden in Sint-Michielsgestel.

 

25. Rozencavalieren

Na de uitspraak moet Willem voor twee maanden terug naar kamp Vught. Hij komt op woensdag 6 februari 1946 vrij. Zijn huwelijk ligt dan in duigen.
Het duurt niet lang voor zich een nieuwe liefde aandient, een goede bekende. De Gooise Xenia Pieck heeft Charlotte tijdens de oorlog geholpen bij het inpakken van voedselpakketten voor de gevangenen van Kamp Vught. Ze trouwen in mei 1947.
Twee jaar later verkoopt Charlotte van Beuningen buitenplaats Huize Bergen aan het bisdom Den Bosch. Echtgenoot Willem sr is overleden, zij vertrekt naar Wassenaar. Haar zoon blijft met Xenia achter in Het Schele Huis.
Willem voelt zich alleszins op zijn gemak in Vught, het dorp waar de ene helft van de bevolking hem na de bevrijding aanklaagde en het andere deel hem op de schouders sloeg. Een levensgenieter laat zich niet ontregelen door het verleden, hij ziet uit naar de toekomst.
Bij handboogclub De Rozencavalieren keert hij sowieso terug onder de zijnen. De vereniging van de Vughtse elite is in 1933 opgericht door burgemeester Loeff, wiens naam Willem zal opvoeren in een smeekbede aan koningin Wilhelmina. Het is een poging de torenhoge boete ongedaan te maken. Bij die gelegenheid betoogt hij dat “Mr. Loeff een objectieve getuigenis over hem kan en wil afleggen”. Ook Loeff zelf pakt de pen. Hij is dik bevriend met Willems ouders, die zijn dorp hebben opgestuwd.

26. Prominente hulp

Hendrik Loeff, in juni 1944 door de Duitsers weggestuurd als burgemeester van Vught, krijgt een half jaar later de ambtsketting van het bevrijde Den Bosch omgehangen. Die verhuizing belet hem niet met veertien andere prominenten een protestbrief te schrijven aan de Hoge Autoriteit, een positie die voor heel het bevrijde zuiden door één man wordt bekleed, de voormalig president van het Bossche gerechtshof, Anthonie Vliegenthart.

De Hoge Autoriteit legt gewicht in de schaal aangezien de uitspraak van een tribunaal pas rechtskracht krijgt na zijn instemming, het zogenoemde fiat executie. Laat nou ook deze Vliegenthart een goede bekende zijn van de familie Van Beuningen. Hij heeft tot de Duitse inval naast Willem senior in de Vughtse gemeenteraad gezeten. Ze vormden samen de fractie van de Protestantsche Lijst.
Vught telt in de jaren rond de oorlog zo’n 14.000 inwoners, onder wie van oudsher veel gegoede families, al dan niet de drukke stad Den Bosch ontvlucht. In die kleine gemeenschap spelen de ouders van Willem een belangrijke rol, voor en tijdens de oorlog, in velerlei opzichten. Daar is eerder de schijnwerper op gezet. Ze kennen een keur aan kopstukken, lokaal én nationaal.
De vanouds notabele entourage is uitgebreid door de hulp die Charlotte heeft geboden aan de gevangenen van concentratiekamp Vught. Dat levert haar, en de familie, in veel bredere kring sympathie en krediet op. Die hoogachting wil het beeld bij deze of gene wel eens vertroebelen. Zozeer dat een verdenking tegen een Van Beuningen onbestaanbaar is.

 

27. Holla’s 1e Kamer

Hoge Autoriteit Vliegenthart krijgt van meerdere kanten het verzoek om Willem jr. te ontzien. Geen enkele brief is zó stellig geformuleerd als het epistel van de vijftien prominenten, onder wie burgemeester Loeff, de eerder opgedoken dominee Van Wijhe, en Tweede Kamerlid, later minister, Frans Teulings.
“Ondergetekenden zijn ontsteld over de straf aan Van Beuningen jr. opgelegd. We wagen het om de objectiviteit van het tribunaal in twijfel te trekken”, schrijven zij, verwijzend naar de uitspraak over Blokzijl en Göbbels. “We doen een ernstig beroep op de Hoge Autoriteit om fiat executie te weigeren.”
Vliegenthart schuift de brief terzijde. Wel vraagt hij een andere kamer van het tribunaal om één onderdeel van de strafmaat nog eens te toetsen: het beroepsverbod als muziekpedagoog.
Deze 1e Kamer gaat in juli 1947 veel verder dan gevraagd. Ze betwist nagenoeg het hele eerste vonnis. Voorzitter Harry Holla en zijn beide collega’s vinden namelijk alle beschuldigingen met elkaar samenhangen.
Van propaganda voor of lidmaatschap van de Kultuurkamer is in hun ogen geen sprake. Willems vriendschap met Wolk mag ongepast zijn geweest, hij kon er wel anderen mee uit de wind houden. Zijn stukken in de krant waren, hoewel niet allemaal even gelukkig geformuleerd, voor meerdere uitleg vatbaar. Steun aan de vijand? De 1e Kamer ziet geen enkel bewijs.
Holla noteert: “Het tribunaal kan geen termen vinden tot enige maatregel tegen den beschuldigde”. Daar voegt hij, in lijn met de opdracht van de Hoge Autoriteit, aan toe: “In het bijzonder niet tot de ontzetting uit het beroep van muziekpedagoog, over welke maatregel het tribunaal alleen te oordelen heeft”.
Willem mag in elk geval weer aan het werk.

28. Nieuwe inzichten

De radicaal afwijkende uitspraak van de 1e Kamer volgt ruim anderhalf jaar na het eerste vonnis. Emoties zijn er nog volop, maar de vele rechtszaken hebben duidelijk gemaakt dat de ene collaborateur de andere niet is, dat er tussen zwart en wit enig grijs past.
Er is intussen meer veranderd. Zo laat minister Van Maarseveen van Justitie in de herfst en winter van 1946 duizenden zogenoemde lichte gevallen vrij. Het betekent niet dat ze hun straf zullen ontlopen, beweert hij. Maar “zonder barmhartigheid kan dit vraagstuk niet worden opgelost”. Het gaat de katholieke bewindsman niet alleen om mededogen. De regering zit met het grote aantal geïnterneerden, dan nog zo’n vijftigduizend, in de maag.
Volgens Van Maarseveens criteria zou Willem een licht geval zijn geweest. Hij is maanden eerder vrijgekomen en druk doende met zijn gevecht om geld en genoegdoening. Want, schrijft hij aan koningin Wilhelmina, hij moet van de opbrengst van zijn, deels in beslag genomen, vermogen leven “hetgeen gezien de gestegen prijzen en lasten uiterst moeilijk is”.
In 1948 krijgt hij voorzichtig bijval, als de waarnemend Hoge Autoriteit Frans de Nerée tot Babberich een brief schrijft aan de directeur-generaal Bijzondere Rechtspleging. De Nerée vervangt de zieke Vliegenthart en zal hem later opvolgen.

 

Hij acht het nog geen tijd om Van Beuningen jr. helemaal tegemoet te komen, maar adviseert wel herstel van het actieve en passieve kiesrecht. In zaak D-984 zijn, vindt hij, “door vroegtijdige berechting zwaardere maatregelen opgelegd, dan later het geval zoude zijn geweest”. Dat lot treft meer vroege veroordeelden, de tribunalen zijn gaandeweg milder geworden.
Het gevecht duurt dan nog twee jaar. Op 10 januari 1950 laat advocaat Sassen het Nederlandse Beheersinstituut weten dat zijn cliënt zich neerlegt bij de boete van honderdduizend gulden. Korte tijd later krijgt Willem niet alleen zijn kiesrecht terug, hij mag ook weer als journalist aan het werk.

 

29. Mysterieuze Guy Brain

Willem stort zich op de muziek en reist als vanzelfsprekend met regelmaat naar zijn geliefde Parijs. Hij componeert, probeert Europese vakgenoten te verenigen, maakt platen, presenteert een radiorubriek en werkt samen met onder meer Dolf van der Linden en met leden van diens populaire Metropole Orkest. Dat doet hij als Guy Brain.
Het pseudoniem heeft niets met zijn veroordeling te maken. Hij neemt het al voor de oorlog aan in Parijs, als de Fransen zijn naam steeds verbasteren. Dat Guy komt van Guillaume (Willem), Brain is de achternaam van zijn Engelse grootmoeder. Zo nu en dan varieert hij. Een bundeltje luchtige Brabantse volksverhalen, Herinneringen aan Brabant, publiceert hij als Guy van Beuningen.
In Rhythme, een maandblad voor de jazz- en amusementsmuziek, schrijft journalist Skip Voogd midden jaren vijftig dat “het uiterst moeilijk is iets over deze mysterieuze mens aan de weet te komen” omdat hij de publiciteit mijdt. “Zo nu en dan duikt Guy Brain in Hilversum op, selecteert dan een stal vaderlandse muzikanten, huurt een repetitiezaaltje en gaat aan het werk. Zijn eigen arrangementen legt hij op tafel, zijn eigen gekozen nummer speelt en test hij. Want Guy Brain maakt platen, veel zelfs.”
In hun boek over over dirigenten en componisten van populaire orkestmuziek dichten Naomi en Reuben Musiker hem minder ambitie toe. “Hij betaalde Van der Linden rijkelijk om te componeren en te dirigeren, terwijl hij zelf luisterde en sigaren rookte tijdens de opnames.”
In de loop der jaren variëren Willems muziekstijlen sterk. De ene keer adopteert hij de renaissance en is het vernieuwend klassiek, dan weer Latijns-Amerikaans. “Querida Peruana is een serenade voor het mooiste meisje van Peru. Als U bovendien weet dat zij allemaal knap zijn, dan weet U welk een verblindende schoonheid hier bezongen wordt”, zo luidt de uitleg bij een van zijn platen, uitgegeven door het legendarische His Masters Voice.
Later stort hij zich op pauzemuziek voor de bioscoop. De  wisselende genres zijn te danken aan de invloed van de vrouwen aan zijn zijde, weet zoon Charles.

 

30. Een rood kruis

Dat de muziekwereld en niet de directiekamer van het familiebedrijf, de Steenkolen Handelsvereniging, zijn habitat zou worden, was al vroeg duidelijk. Toch ontsnapt Willem niet geheel aan de zakelijke beslommeringen.
In 1955 treedt hij toe tot de Raad van Commissarissen van de SHV, waarin later tot zijn ongenoegen prins Bernhard zijn opwachting maakt. Die “verscheen pas tegen het einde van de vergaderingen met een blik tabak onder zijn arm om pijp te kunnen roken. Tijdens de lunch had Bernhard het hoogste woord, zakelijk geen enkele inbreng”.
De prinsgemaal bekleedt het commissariaat slechts een half jaar. Hij heeft de bijbaan zonder overleg met de regering aanvaard en stapt in 1959 na politieke druk op.
Willem, inmiddels weg bij Xenia, verhuist het jaar daarop met zijn volgende echtgenote Joy naar Zwitserland. Daar eert hij leven en muziek tot hart en lever het begeven.Op zaterdag 18 april 1970 verschijnt een “enige en algemene kennisgeving” in enkele Nederlandse kranten. Ondanks nieuwe liefdes vermeldt de rouwadvertentie Joy als echtgenote. De scheiding is nooit uitgesproken. Moeder Charlotte overleeft hem.
In Blonay zet een ambtenaar een rood kruis door de naam van de compositeur uit Vught en noteert op de kaart in het bevolkingsregister: “Overleden 15.4.1970”. Willem wordt in besloten kring gecremeerd nabij het meer van Genève, ver weg van de rooien en de kouwe borden.

 

 

                                                                                                           

De zaak-Van Beuningen werd
op 10 april 2022 als eerste
gepubliceerd door
Erfgoed Brabant en is ook daar
nog altijd te lezen.
© 2022